Η επίσκεψη στο Άουσβιτς Ι και Άουσβιτς ΙΙ Μπιρκενάου αποτελεί εμπειρία ζωής. Περίπου 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι άφησαν την τελευταία τους πνοή στα δύο μεγαλύτερα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης, όπου ο θάνατος «αγκαλιάζει» τον επισκέπτη ακόμη και σήμερα, 67 χρόνια μετά την απελευθέρωσή τους από τους στρατιώτες της Σοβιετικής Ένωσης.
Πριν από λίγες ημέρες βρέθηκα και περπάτησα σε αυτά τα μέρη, όπου γράφτηκαν οι πιο μαύρες σελίδες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και του 20ού αιώνα γενικότερα. Όποιος πηγαίνει εκεί, στη μικρή πόλη Όσβιετσιμ (το όνομα της στα πολωνικά) που βρίσκεται 64 χιλιόμετρα έξω από την Κρακοβία, κυριεύεται από πλήθος συναισθημάτων και αισθάνεται ρίγος από τη στιγμή που αντικρίζει την επιγραφή «Arbeit macht frei» στην είσοδο του Άουσβιτς Ι μέχρι και την έξοδό του από την πύλη του Άουσβιτς ΙΙ, που σημαίνει και την ολοκλήρωση της επίσκεψής του στο μουσείο (δημιουργήθηκε με νόμο του 1947).
Ενδιάμεσα έχει βαδίσει πάνω στα χνάρια που άφησαν εκατομμύρια άνθρωποι τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους, έχει περπατήσει στη ράμπα όπου γινόταν η διαλογή τους από τους ναζί λίγα λεπτά αφότου άδειαζε το τρένο που τους μετέφερε οδηγώντας τους περισσότερους στον θάνατο, έχει μπει στους θαλάμους αερίων, στα κρεματόρια, στους υπόλοιπους τόπους εκτέλεσης, στις αίθουσες βασανιστηρίων, στα κτίρια που διέμεναν υπό φρικτές συνθήκες.
Πώς μπορεί, αλήθεια, κάποιος να αισθανθεί βλέποντας τα απομεινάρια μαλλιών των νεκρών που έκοψαν οι ναζί προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουν ως πρώτη ύλη (στο μουσείο εκτίθεται επτά τόνοι και ύφασμα που προέρχεται από αυτά!), τις φωτογραφίες τους με ημερομηνίες εισόδου και θανάτου, τις βαλίτσες τους, τα γυαλιά τους, τα παπούτσια τους, τις οδοντόβουρτσές τους, τα σκεύη τους, τις κούκλες των κοριτσιών, τα παπουτσάκια των μωρών, αλλά και τα κουτιά με το δηλητήριο (Κυκλώνας Β), που έριχναν οι ναζί στους θαλάμους αερίων για να τους εξοντώσουν αφού νωρίτερα τους είχαν πει ότι θα έκαναν ντους;
Οι χώροι του μουσείου (δεν υπάρχει εισιτήριο αλλά ο επισκέπτης πληρώνει μόνο αν θέλει να ενταχθεί σε γκρουπ με ξεναγό, κάτι που δεν είναι υποχρεωτικό) γεμίζουν από πολυπληθείς ομάδες Εβραίων, που φέρουν διακριτικά της καταγωγής τους (κυρίως σημαίες) αλλά και πολλούς ακόμη, οι οποίοι περιηγούνται στα μπλοκ, στους κοιτώνες, όπου αναπαρίσταται η ζωή στα στρατόπεδα. Οι συνθήκες υγιεινής ήταν ανύπαρκτες, οι κρατούμενοι κοιμόνταν πάνω σε άχυρα ή στριμωγμένοι σε κρεβάτια, ενώ αν ξέφευγαν από τους θαλάμους αερίων, ήταν πολύ πιθανό να πεθάνουν από τις κακουχίες.
Tο πρώτο στρατόπεδο άνοιξε το 1940 στον χώρο πρώην στρατώνα και οι πρώτοι κρατούμενοι -784 Πολωνοί από τη φυλακή του Τάρνοβ- έφτασαν στις 14 Ιουνίου. Το 1941 άρχισε να χτίζεται το Μπίκερναου, ενώ το 1942 δημιουργήθηκε το Άουσβιτς ΙΙΙ Μονοβίτσε, που ήταν στρατόπεδο εργασίας. Παράλληλα, ως το 1944 λειτούργησαν 40 υποστρατόπεδα που υπάγονταν στο Άουσβιτς.
Ο καθένας πρέπει κάποια στιγμή να επισκεφτεί το Άουσβιτς, που ένας επιζών χαρακτήρισε «τη μεγαλύτερη ήττα του Θεού και του ανθρώπου». Πρόκειται για συγκλονιστική εμπειρία, που θα μείνει για πάντα χαραγμένη στη μνήμη. Πώς είναι δυνατόν κάποιος να ξεχάσει π.χ. τα κορίτσια που είδε να βγαίνουν από το κτίριο με τον θάλαμο αερίων και το κρεματόριο κλαίγοντας και αγκαλιασμένες;
Οι φωτογραφίες δεν είναι πολλές, είναι πάντως περισσότερες από όσες σκεφτόμουν αρχικά να βγάλω. Εκεί, άλλωστε, δεν πάει κανένας για τουρισμό και μου φαινόταν αδιανόητο να τραβάω μέρη που άνθρωποι θανατώθηκαν με τον πλέον φρικτό τρόπο, που βασανίστηκαν. Ωστόσο, σκέφτηκα ότι βρίσκομαι σε τόπο ιστορικό και αισθάνθηκα ότι θα έπρεπε να έχω κάποιες εικόνες για να τις δουν και άλλοι. Ακόμη και ένας να τις δει, θα μπορέσει -ίσως- να εκτιμήσει καλύτερα τι συνέβη στο Άουσβιτς.
Δεν τράβηξα καμία, πάντως, στους εσωτερικούς χώρους. Δεν θα μπορούσα να κάνω κάτι τέτοιο π.χ. στον θάλαμο αερίων μιας και πρόκειται για τόπους ιερούς, όπου χιλιάδες έχασαν τη ζωή τους. Μάλιστα, βλέποντας τους περισσότερους επισκέπτες να βγάζουν φωτογραφίες, τα φλας να αστράφτουν συνεχώς ή ακόμη και κάποιους να ποζάρουν -ενίοτε χαμογελώντας- μπροστά από τους θαλάμους αερίων λες και πρόκειται για τουριστική ατραξιόν, σκεφτόμουν ότι δεν ξέρουν που βρίσκονται και δεν μπορούν να αντιληφθούν τι τράβηξαν οι κρατούμενοι, πόσο φρικτές ήταν οι τελευταίες τους στιγμές...
Παρακάτω, βλέπετε τις φωτογραφίες (κάντε κλικ για καλύτερη ανάλυση). Υπάρχει και μία μικρή επεξήγηση στην καθεμία.
H είσοδος στο Άουσβιτς Ι με την επιγραφή «Arbeit macht frei» (η εργασία απελευθερώνει). Είχε κλαπεί το 2009 αλλά βρέθηκε.
Κάθε φορά που έβγαιναν για εργασία ή επέστρεφαν οι κρατούμενοι, υπήρχε ορχήστρα δίπλα στην είσοδο που έπαιζε εμβατήρια ώστε να τους «βοηθάει» να περπατούν με ρυθμό για να τους καταμετρούν οι ναζί.
Το «μπλοκ 11» ή αλλιώς το «μπλοκ του θανάτου». Εδώ έγινε η πρώτη δοκιμή εκτέλεσης με «Κυκλώνα Β» με θύματα 600 Ρώσους αιχμαλώτους και 250 ασθενεις από το νοσοκομείο του στρατοπέδου.
Στο υπόγειο βρίσκονται πολλά κελιά. Ένα από αυτά έχει μόνο ένα μικρό άνοιγμα λίγων εκατοστών για να μπαίνει αέρας. Εκεί έβαζαν πολλούς κρατούμενους και πέθαιναν από έλλειψη οξυγόνου.
Επίσης, υπάρχουν κελιά 90Χ90 εκ., όπου οι άνθρωποι δεν μπορούσαν ούτε να σταθούν ούτε να ξαπλώσουν...
Στο ισόγειο, υπάρχει αίθουσα έκτακτου δικαστηρίου. Όσοι καταδικάζονταν σε θάνατο, μεταφέρονταν δίπλα στον χώρο που υπήρχε ανάμεσα στο «μπλοκ 11» και στο «μπλοκ 10» και εκτελούνταν. Όταν ήταν λίγα τα άτομα, οι εκτελέσεις γινόνταν και στο μπάνιο του «μπλοκ 11» αφού πρώτα είχαν γδυθεί.
Το κτίριο που διακρίνεται ελάχιστα αριστερά είναι το «μπλοκ 10», στο οποίο ο Καρλ Κλάουμπεργκ έκανε πειράματα γεννετικής σε κρατούμενες. Δεν είναι ανοιχτό στο κοινό.
Ο «τοίχος των θανατώσεων» ανάμεσα στο «μπλοκ 10» και στο «μπλοκ 11». Ο αυθεντικός έχει καταστραφεί και οι υπεύθυνοι του μουσείου αποφάσισαν να δημιουργήσουν ακριβές αντίγραφό του.
Τα παράθυρα των δύο «μπλοκ» που έβλεπαν σε αυτόν τον χώρο ήταν πάντα ερμητικά κλειστά (δείτε το πάνω παράθυρο από το «μπλοκ 10» της προηγούμενης φωτογραφίας). Οι κρατούμενοι άκουγαν τους πυροβολισμούς αλλά δεν έβλεπαν τις εκτελέσεις.
Ο πρώτος θάλαμος αερίων και το κρεματόριο στο Άουσβιτς Ι. Οι μοναδικοί που διασώζονται. Οι άνθρωποι έμπαιναν από την πόρτα και «έβγαιναν» από την καμινάδα...
Στο δεξί μέρος (όπως βλέπουμε) και στο βάθος, βρίσκεται ο θάλαμος αερίων και αριστερά το κρεματόριο, όπου καθημερινά ο καθένας από τους τρεις μεγάλους φούρνους έκαιγε 350 πτώματα. Ενδιάμεσα, βέβαια, είχαν αφαιρεθεί χρυσά δόντια και πολύτιμα αντικείμενα από τα θύματα.
Λειτούργησαν ως το 1943 οπότε και δημιουργήθηκαν τέσσερα μεγαλύτερα συγκροτήματα στο Μπίρκεναου, όπου και γίνονταν στη συνέχεια οι εκτελέσεις.
Πίσω δεξιά διακρίνεται το σπίτι του πρώτου διοικητή του Άουσβιτς, Ρούντολφ Ες, ο οποίος διέμενε με τη γυναίκα του και τα πέντε παιδιά τους. Από την οικία του, που δεν είναι ανοιχτή στο κοινό, ακούγονταν συνεχώς κλασική μουσική...
Ακριβώς πίσω από το κρεματόριο και τον θάλαμο αερίων, βρίσκεται ο χώρος απαγχονισμού του Ρούντολφ Ες. Κατασκευάστηκε ειδικά για την εκτέλεσή του, που πραγματοποιήθηκε στις 16 Απριλίου 1947.
Είχε καταδικαστεί σε θάνατο από δικαστήριο στη Βαρσοβία 14 ημέρες νωρίτερα και ενώ διέφευγε της σύλληψης ως τον Μάρτιο του 1946.
Η τρομακτική είσοδος στο Άουσβιτς ΙΙ Μπιρκενάου, στο χωριό Μζεζίνκα. Σε αντίθεση με το Άουσβιτς Ι, από το οποίο απέχει 3 χιλιόμετρα, που αποτελούσε το διοικητικό κέντρο του συγκροτήματος και όπου θανατώθηκαν «μόνο» 70.000 άνθρωποι, στο Μπιρκενάου εκτιμάται ότι έχασαν τη ζωή τους περίπου 1,2 εκατ..
Από τις συνολικά 300 παράγκες διασώζονται 67 αφού προς το τέλος του πολέμου οι ναζί έκαψαν τα περισσότερα κτίρια για να καλύψουν τα εγκλήματά τους. Στα σημεία των κτιρίων στέκονται μόνο οι καμινάδες, ενώ οι περιφράξεις δείχνουν το μέγεθός τους.
Η κατάληξη της σιδηροδρομικής γραμμής από τη μέσα πλευρά του Μπιρκενάου. Αριστέρα, στο βάθος, διακρίνεται η ράμπα όπου γινόταν η διαλογή των κρατουμένων.
Τα τρένα έφταναν από κάθε γωνιά της Ευρώπης, ως και από την Ελλάδα αλλά και τη Νορβηγία, γεμάτα κυρίως με Εβραίους. Αρχικά χωρίζονταν οι άνδρες από τα γυναικόπαιδα και ύστερα εκείνοι-ες που μπορούσαν να δουλέψουν από τους υπόλοιπους. Οι τελευταίοι (παιδιά, ηλικιωμένοι, έγκυες, ανάπηροι), που αποτελούσαν το 80%, κατευθύνονταν μεμιάς στους θαλάμους.
Τις περισσότερες φορές υπεύθυνος για τις διαλογές ήταν ο διαβόητος γιατρός Γιόζεφ Μένγκελε.
Τα απομεινάρια ενός από τους θαλάμους αερίων και κρεματορίου που ανατίξαναν οι ναζί προς το τέλος του πολέμου.
Ένα από τα τέσσερα μεγάλα τέτοια συγκροτήματα (υπήρχαν και δύο μικρότεροι θάλαμοι αερίων), καταστράφηκε από ανταρσία Εβραίων στις 7 Οκτωβρίου 1944. Επρόκειτο για ανθρώπους που δούλευαν στα κρεματόρια. Γυναίκες ειχαν μεταφέρει κρυφά εκρηκτική ύλη από τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις στο
στρατόπεδο και με αυτήν ανατίναξαν το κτίριο. Όλοι τους, περίπου 250, εκτελέστηκαν.
Η είσοδος στο βεστιάριο ενός από τους κατεστραμένους θαλάμους αερίων και κρεματορίου στο Μπιρκενάου όπου οι κρατούμενοι γδύνονταν και πήγαιναν να συναντήσουν τον θάνατο. Κοντά βρίσκονταν ανοιχτοί χώροι όπου καίγονταν όσα πτώματα δεν ήταν δυνατόν να αποτεφρωθούν από τα τέσσερα μεγάλα κρεματόρια.
Στον χώρο αυτό, όπως φαίνεται και στη φωτογραφία, όσοι θεωρούνταν ότι δεν ήταν σε θέση να δουλέψουν (είχαν ξεχωρίσει στη διάρκεια της διαλογής που είχε προηγηθεί λίγο νωρίτερα), περίμεναν κάποιες ώρες προκειμένου να αδειάσουν οι θάλαμοι αερίων ώστε να έρθει η σιερά τους. Προθάλαμος θανάτου...
Ανάμεσα στα ερείπια των κρεματορίων στο Μπιρκενάου βρίσκεται το Διεθνές Μνημείο προς Τιμή των Θυμάτων του ναζισμού. Εκεί υπάρχουν πλάκες σε πολλές γλώσσες. Αυτή είναι στα ελληνικά.
